About The Conference


“गीतोक्त स्वधर्म: कर्तव्यनिष्ठा, शान्तिऔरसद्भावना की प्रेरणा”
“Swadharma in the Bhagwad Gita: Inspiration for Duty, Peace, and Harmony”

The Bhagavad Gita, a foundational text of Indian philosophy, has transcended cultural and temporal boundaries to offer guidance on ethical action, spiritual growth, and harmonious living. At its core lies the principle of Swadharma (one’s own duty), which emphasizes performing rightful responsibilities with integrity, detachment, and a sense of universality. In a rapidly globalizing world marked by stress, ethical dilemmas, and socio-political conflicts, the Gita’s wisdom provides a timeless framework for nurturing duty-consciousness, inner peace, and collective goodwill.

Thematic Relevance

Duty (कर्तव्यनिष्ठा – Commitment to Responsibility)
The Gita emphasizes Swadharma—performing one’s own duty with sincerity, even if it appears limited or imperfect.

“श्रेयान्स्वधर्मोविगुणःपरधर्मात्स्वनुष्ठितात्।
स्वधर्मेनिधनंश्रेयःपरधर्मोभयावहः॥”
(Bhagavad Gita 3.35)

This principle aligns with modern discussions on professional ethics, civic responsibility, and leadership integrity. In a globalized society where individuals often face the pressure of imitation, competition, and role conflicts, Swadharma reminds us that authentic responsibility, rooted in one’s nature and context, is superior to borrowed or imposed roles. The message is highly relevant for debates on sustainable leadership, educational responsibility, and role fidelity in multicultural workplaces.

Peace (शान्ति – Inner Calm through Detachment)
Inner peace emerges when duties are carried out without attachment to rewards.

“कर्मण्येवाधिकारस्तेमाफलेषुकदाचन।
माकर्मफलहेतुर्भूर्मातेसङ्गोऽस्त्वकर्मणि॥”
(Bhagavad Gita 2.47)

This teaching resonates with modern stress management, mindfulness, and positive psychology frameworks. In an era of high professional burnout, academic competition, and global mental health crises, the Gita’s principle of detachment provides a pathway to resilience and balance. It encourages individuals to focus on effort and process rather than outcomes, reducing anxiety and fostering psychological well-being — values deeply relevant to health professionals, educators, and global organizations.

Self-Mastery (आत्मसंयम – Pathway to Mental Stability)
The Gita stresses control over desires and senses as a way to cultivate tranquility.

“यदासंहरतेचायंकूर्मोऽङ्गानीवसर्वशः।
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्यप्रज्ञाप्रतिष्ठिता॥”
(Bhagavad Gita 2.58)

This aligns with contemporary discourses in neuroscience, behavioral studies, and emotional intelligence. In a world dominated by consumerism, distractions, and technological overload, Atmasamyam (self-control) becomes vital for sustained focus, mental clarity, and ethical decision-making. It shows the Gita’s relevance beyond philosophy — into psychology, cognitive sciences, and wellness practices.

Harmony (सद्भावना – Universal Goodwill and Social Unity)
Harmony arises from perceiving the same divine essence in all beings.

“समंसर्वेषुभूतेषुतिष्ठन्तंपरमेश्वरम्।
विनश्यत्स्वविनश्यन्तंयःपश्यतिसपश्यति॥”
(Bhagavad Gita 13.27)

This universal vision resonates strongly with intercultural dialogue, human rights, and peace studies. Recognizing equality of all beings forms the basis of sustainable peace, global citizenship, and compassionate leadership. In a world fragmented by divisions of race, class, religion, and ideology, the Gita’s teaching inspires a model of inclusive coexistenceandcosmopolitan ethics, relevant to both policymakers and peace builders.

The conference is expected to enrich academic discourse by contributing to cross- cultural ethics, spirituality, and comparative philosophy, situating the Gita’s teachings within global scholarly debates and fostering dialogue between Eastern and Western traditions of thought. It will also provide practical insights for leadership and education by emphasizing the Gita’s focus on duty, detachment, and self-mastery, offering actionable guidance for leadership development, ethical governance, and value-based education that can steer organizations and institutions toward integrity, resilience, and responsibility. Further, the application of the Gita’s philosophical wisdom offers robust frameworks for peace and well- being, where teachings on detachment and self-control can be adapted into models for stress management, mindfulness, and emotional intelligence, addressing contemporary crises such as anxiety, burnout, and imbalance. The Gita’s universal vision of seeing divinity in all beings promotes empathy, tolerance, and peaceful coexistence, thereby strengthening intercultural understanding, informing peacebuilding initiatives, and inspiring global citizenship rooted in compassion and respect.

By linking Swadharma to contemporary discourses in ethics, mental health, behavioral sciences, leadership, and intercultural harmony, the Bhagavad Gita proves itself to be more than a spiritual text - it becomes a transformative resource for the modern world. By converging ancient wisdom with present-day challenges, the doctrine of Swadharma provides a lens to reimagining duty, peace, and harmony in the 21st century. Its timeless message offers pathways for both personal fulfilment and collective well-being, making it profoundly relevant for global academic, professional, and social contexts.

Objectives

  • To explore the concept of Swadharma as a universal principle of ethical responsibility.
  • To examine how Gita’s teachings on detachment can contribute to mental health and inner peace in modern societies.
  • To highlight the role of spiritual-philosophical wisdom in fostering intercultural harmony and global peace.
  • To connect ancient wisdom with contemporary challenges of governance, education, and social coexistence.
  • Demonstrate practical applications of the Gita’s teachings for leadership, governance, education and community welfare.
  • Provide a forum for early-career researchers and doctoral students to present original work and receive feedback.

Conference Subthemes

(Delegates may submit abstracts aligned to one or more of these themes.)

  • Understanding Swadharma: The Inner Compass of Righteous Action
    स्वधर्म की समझ : धर्ममय कर्म का आंतरिक मार्गदर्शक
  • Swadharma and Leadership Ethics: From Personal Integrity to Global Responsibility
    स्वधर्म और नेतृत्व नैतिकता: व्यक्तिगत सत्यनिष्ठा से वैश्विक उत्तरदायित्व तक
  • Gita and Sustainable Human Development: Duty towards Planet and People
    गीता और सतत मानव विकास : पृथ्वी और मानवता के प्रति कर्तव्य
  • Interpreting Swadharma in Cross-Cultural and Interfaith Contexts
    विविध संस्कृतियों और धर्मों के संदर्भ में स्वधर्म की व्याख्या
  • Swadharma, Nishkama Karma, and Psychological Well-being
    स्वधर्म, निष्काम कर्म और मनोवैज्ञानिक कल्याण
  • Swadharma and Decision-Making in Governance and Public Policy
    शासन और सार्वजनिक नीति में निर्णय-निर्माण हेतु स्वधर्म का मार्गदर्शन
  • Swadharma and Education for Character, Harmony, and Citizenship
    चरित्र, समरसता और नागरिकता हेतु शिक्षा में स्वधर्म की भूमिका
  • Reimagining Management through Swadharma in Bhagwad Gita
    भगवद्गीता के स्वधर्म सिद्धांत से प्रबंधन की नई परिकल्पना
  • Gender, Family, and Dharma in the Gita’s Vision of Balance
    गीता की संतुलन दृष्टि में लिंग, परिवार और धर्म की भूमिका
  • Swadharma and Peace building in a Polarized World
    विभाजित विश्व में शांति स्थापना हेतु स्वधर्म का योगदान
  • Environmental Dharma: Gita’s Message for Ecological Responsibility
    पर्यावरण धर्म: पारिस्थितिक उत्तरदायित्व के लिए गीता का संदेश
  • Swadharma and the Science of Yoga: Path to Inner Harmony
    स्वधर्म और योग-विज्ञान : आंतरिक समरसता का मार्ग
  • Ethics, AI, Technology, and Human Agency in the Light of the Gita
    नैतिकता, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, प्रौद्योगिकी और मानव संकल्पशीलता — गीता के आलोक में
  • Gita, Globalization, and the Search for Universal Values
    गीता, वैश्वीकरण और सार्वभौमिक मूल्यों की खोज
  • Relevance of Swadharma for Future Civilizations: From Conflict to Consciousness
    भावी सभ्यताओं के लिए स्वधर्म की प्रासंगिकता: संघर्ष से चेतना की ओर

भगवद्गीता, जो भारतीय दर्शन के आधारभूत ग्रन्थों में से एक है, ने अपने दार्शनिक मर्म एवं नैतिक शिक्षाओं के माध्यम से काल एवं देश की सीमाओं को अतिक्रमित कर सम्पूर्ण मानवता को धर्म, कर्तव्य तथा जीवन-सामंजस्य का अमर मार्ग प्रदान किया है। इसके प्रमुख सिद्धान्तों में ‘स्वधर्म’ की अवधारणा विशेष रूप से उल्लेखनीय है जो यह प्रतिपादित करती है कि प्रत्येक व्यक्ति अपने कर्तव्यों का पालन निष्ठा, समता और निष्काम भाव से करे। तीव्र वैश्वीकरण, नैतिक द्वन्द्वों और सामाजिक-राजनीतिक तनावों से युक्त इस युग में गीता का यह सन्देश कर्त्तव्यबोध, आन्तरिक शान्ति एवं सामूहिक सद्भावना के संवर्धन हेतु एक शाश्वत मार्गदर्शक के रूप में प्रतिष्ठित है।

विषय की प्रासंगिकता (Thematic Relevance)

कर्तव्यनिष्ठा (Commitment to Responsibility)
भगवद्गीता में स्वधर्म का गूढ़ तत्त्व यह सिखाता है कि मनुष्य को अपने कर्त्तव्य का पालन निष्कपट निष्ठा के साथ करना चाहिए। स्वधर्म के पालन में निधन भी श्रेय है व परधर्म भयावह है।

“श्रेयान् स्वधर्मो विगुणः परधर्मात् स्वनुष्ठितात्।
स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः॥”
(भगवद्गीता ३.३५)

यह सिद्धान्त आधुनिक युग की व्यावसायिक नैतिकता, नागरिक दायित्वबोध और नेतृत्व की सत्यनिष्ठा से प्रतिध्वनित होता है। वैश्वीकरण के इस युग में जहाँ अनुकरण, प्रतिस्पर्धा का दबाव सर्वत्र व्याप्त है, ‘स्वधर्म’ हमें यह स्मरण कराता है कि व्यक्ति के स्वभाव, गुण और परिस्थिति पर आधारित प्रामाणिक कर्त्तव्यपालन ही सर्वोत्तम है — न कि दूसरों के दायित्वों का अनुकरण। यह संदेश सतत नेतृत्व (sustainable leadership), शैक्षणिक उत्तरदायित्व तथा बहुसांस्कृतिक कार्यपरिवेश में भूमिका-सत्यनिष्ठा पर हो रही समकालीन चर्चाओं के लिए अत्यन्त प्रासंगिक है।

शान्ति (Inner Calm through Detachment)
जब मनुष्य अपने कर्मों को फल की आसक्ति से रहित होकर निष्पादित करता है तभी उसे वास्तविक आन्तरिक शान्ति की अनुभूति होती है।

“कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन।
मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि॥”
(भगवद्गीता २.४७)

आत्मसंयम (Self-Mastery – मानसिक स्थिरता का मार्ग)
भगवद्गीता में आत्मसंयम को मानसिक शान्ति एवं स्थैर्य की प्राप्ति का प्रमुख साधन माना गया है। यह मनुष्य को अपने इन्द्रियों और इच्छाओं पर नियंत्रण रखने का उपदेश देती है, जिससे अंतःकरण में शान्ति एवं समत्व की भावना विकसित होती है।

“यदा संहरते चायं कूर्मोऽङ्गानीव सर्वशः।
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यः तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता॥”
(भगवद्गीता २.५८)

यह सिद्धान्त आधुनिक तंत्रिका-विज्ञान (Neuroscience), व्यवहार-अध्ययन (Behavioral Studies), तथा भावनात्मक बुद्धिमत्ता (Emotional Intelligence) से सम्बद्ध समकालीन विमर्शों के साथ पूर्ण सामंजस्य रखता है। उपभोक्तावाद, विचलनों तथा प्रौद्योगिकीय अतिरेक से संचालित आधुनिक युग में आत्मसंयम का अभ्यास एक अनिवार्य आवश्यकता बन गया है, जो दीर्घकालिक एकाग्रता, मानसिक स्पष्टता, और नैतिक निर्णय-क्षमता को सुनिश्चित करता है।
यह तथ्य दर्शाता है कि गीता का सन्देश केवल दार्शनिक विमर्श तक सीमित नहीं है, बल्कि वह मनोविज्ञान, संज्ञान-विज्ञान (Cognitive Sciences), तथा मानसिक स्वास्थ्य एवं कल्याण-प्रथाओं (Wellness Practices) के क्षेत्र में भी समान रूप से प्रासंगिक है।

सद्भावना (Harmony – सार्वभौमिक शुभेच्छा एवं सामाजिक एकता)
सद्भावना का उद्भव तब होता है जब मनुष्य समस्त प्राणियों में विद्यमान एक ही परमात्मतत्त्व का दर्शन करता है।

“समं सर्वेषु भूतेषु तिष्ठन्तं परमेश्वरम्।
विनश्यत्स्व विनश्यन्तं यः पश्यति स पश्यति॥”
(भगवद्गीता १३.२८)

गीता का यह सार्वभौमिक दृष्टिकोण अन्त:सांस्कृतिक संवाद (Intercultural Dialogue), मानवाधिकार (Human Rights), तथा शान्ति-अध्ययन (Peace Studies) के वैश्विक विमर्शों से गहराई से सम्बद्ध है। समस्त जीवों में समानता का बोध ही स्थायी शान्ति, वैश्विक नागरिकता, और करुणामय नेतृत्व (Compassionate Leadership) का मूलाधार है।
आज जब मानवता जाति, वर्ग, धर्म और विचारधारा के विभाजनों से विखण्डित होती जा रही है, तब गीता का यह सन्देश समावेशी सह-अस्तित्व (Inclusive Coexistence) एवं विश्व-नैतिकता (Cosmopolitan Ethics) का आदर्श प्रस्तुत करता है जो नीति-निर्माताओं, शिक्षकों, और शान्ति-संवर्धकों, सभी के लिए प्रेरणास्रोत है।

गीता के सन्दर्भ में वैश्विक विमर्श : कर्तव्य, आत्मसंयम और विश्व–सद्भाव की पुनर्परिभाषा
यह सम्मेलन भारतीय अध्यात्म एवं गीता के शिक्षाओं को वैश्विक शैक्षिक विमर्शों के परिप्रेक्ष्य में प्रतिष्ठित करते हुए, अंतरसंस्कृतिक नैतिकता, अध्यात्म, तथा तुलनात्मक दर्शन के क्षेत्र में सार्थक योगदान देकर अकादमिक संवाद को समृद्ध करने की अपेक्षा रखता है। इसका उद्देश्य पूर्वी और पाश्चात्य चिंतन–परम्पराओं के मध्य सृजनात्मक संवाद को प्रोत्साहित करना तथा गीता के सिद्धान्तों को वैश्विक बौद्धिक विमर्शों के केन्द्र में स्थापित करना है।
यह सम्मेलन नेतृत्व एवं शिक्षा के व्यावहारिक पक्षों के लिए भी प्रेरणादायक दृष्टिकोण प्रस्तुत करेगा। गीता द्वारा प्रतिपादित कर्तव्यनिष्ठा, निष्कामता, और आत्मसंयम पर बल देते हुए यह नेतृत्व–विकास, नैतिक शासन (Ethical Governance), एवं मूल्य–आधारित शिक्षा के लिए कार्यान्वयन योग्य मार्गदर्शन प्रदान करेगा, जिससे संस्थान एवं संगठन सत्यनिष्ठा, धैर्य, तथा उत्तरदायित्व की दिशा में अग्रसर हो सकें।
इसके अतिरिक्त, गीता के दार्शनिक प्रज्ञान का प्रयोग शान्ति एवं कल्याण के सुदृढ़ प्रतिमान प्रस्तुत करता है, जहाँ निष्काम भाव और आत्म–संयम की शिक्षाओं को तनाव–प्रबन्धन, सजगता (Mindfulness), तथा भावनात्मक बुद्धिमत्ता (Emotional Intelligence) जैसे आधुनिक प्रतिरूपों में रूपान्तरित किया जा सकता है। इस प्रकार गीता की शिक्षाएँ आधुनिक युग की जटिल समस्याओं—जैसे चिंता, मानसिक थकान (Burnout), एवं जीवन–असंतुलन—के समाधान हेतु व्यावहारिक एवं मानवीय दृष्टि प्रदान करती हैं।
गीता का सार्वभौमिक दृष्टिकोण — गीता का सार्वभौमिक दृष्टिकोण में समस्त प्राणियों में एक ही दिव्यता का दर्शन किया जाता है। यह दृष्टिकोण सहानुभूति, सहिष्णुता, तथा शांतिपूर्ण सह–अस्तित्व को प्रोत्साहित करता है। यह दृष्‍टि अन्त:सांस्कृतिक समझ को सुदृढ़ करती है, शान्ति–निर्माण के प्रयासों को दिशा प्रदान करती है, और करुणा एवं सम्मान पर आधारित वैश्विक नागरिकता (Global Citizenship) की प्रेरणा देती है।

स्वधर्म का समकालीन प्रासंगिकता से संवाद
स्वधर्म की अवधारणा को जब आधुनिक नैतिकता, मानसिक स्वास्थ्य, व्यवहार–विज्ञान, नेतृत्व–अध्ययन, तथा अंत:सांस्कृतिक सद्भाव जैसे विमर्शों से जोड़ा जाता है, तब भगवद्गीता स्वयं को मात्र एक आध्यात्मिक ग्रन्थ नहीं बल्कि एक परिवर्तनकारी ग्रन्थ सिद्ध करती है।
यह प्राचीन ज्ञान और आधुनिक चुनौतियों के समागम का सेतु बनकर कर्तव्य, शान्ति और सद्भाव की नई परिभाषा प्रस्तुत करता है।
स्वधर्म का यह सिद्धान्त इक्कीसवीं शताब्दी के परिप्रेक्ष्य में जीवन के उद्देश्य, नैतिक उत्तरदायित्व, तथा सामाजिक सामंजस्य को पुनर्विचारित करने का अवसर प्रदान करता है। इसका शाश्वत संदेश व्यक्तिगत आत्म–सन्तोष एवं सामूहिक कल्याण, दोनों के लिए मार्ग प्रशस्त करता है जिससे गीता आज भी वैश्विक शैक्षणिक, व्यावसायिक और सामाजिक संदर्भों में अत्यन्त प्रासंगिक एवं प्रेरणादायी सिद्ध होती है।

उद्देश्य (Objectives)
1. स्वधर्म की अवधारणा को एक सार्वभौमिक नैतिक उत्तरदायित्व के सिद्धान्त के रूप में विशद् रूप से अन्वेषित करना।
2. निष्कामता एवं आसक्ति–त्याग संबंधी गीता–उपदेशों के माध्यम से यह परीक्षण करना कि आधुनिक समाजों में मानसिक स्वास्थ्य एवं आन्तरिक शान्ति की स्थापना में उनका क्या योगदान हो सकता है।
3. आध्यात्मिक–दार्शनिक प्रज्ञा की भूमिका को रेखांकित करना, जो अन्त:सांस्कृतिक सद्भावना और वैश्विक शान्ति के संवर्धन में सहायक हो सकती है।
4. प्राचीन भारतीय ज्ञान–परम्परा को समकालीन शासन, शिक्षा तथा सामाजिक सह–अस्तित्व की चुनौतियों से सम्बद्ध कर उसके प्रासंगिक एवं व्यावहारिक पक्षों को उद्घाटित करना।
5. भगवद्गीता के शिक्षण–तत्त्वों के व्यावहारिक अनुप्रयोगों का प्रतिपादन करना — विशेषतः नेतृत्व–विकास, सुशासन, मूल्य–आधारित शिक्षा, तथा समुदाय–कल्याण के क्षेत्र में।
6. प्रारम्भिक शोधकर्ताओं एवं शोधार्थियों (Early-career researchers and doctoral students) के लिए ऐसा मंच प्रदान करना, जहाँ वे अपने मौलिक शोध–प्रस्तावों का प्रस्तुतीकरण कर सकें तथा समीक्षात्मक प्रतिपुष्टि (feedback) प्राप्त कर सकें।

सम्मेलन के प्रमुख विषय
(प्रतिभागी अपने सारांश इन विषयों में से किसी एक अथवा एकाधिक विषयों के अनुरूप प्रस्तुत कर सकते हैं।)

1. स्वधर्म का बोध : धर्ममय कर्म का आंतरिक मार्गदर्शक
2. स्वधर्म और नेतृत्वनैतिकता : व्यक्तिगत सत्यनिष्ठा से वैश्विक उत्तरदायित्व तक
3. गीता और सतत मानव विकास : पृथ्वी एवं मानवता के प्रति कर्तव्य
4. विविध संस्कृतियों एवं धर्मों के संदर्भ में स्वधर्म की व्याख्या
5. स्वधर्म, निष्काम कर्म एवं मानव कल्याण
6. शासन एवं सार्वजनिक नीति में निर्णय-निर्माण हेतु स्वधर्म का मार्गदर्शन
7. चरित्र, समरसता एवं नागरिकता हेतु शिक्षा में स्वधर्म की भूमिका
8. भगवद्गीता के स्वधर्म-सिद्धांत से प्रबंधन की नई परिकल्पना
9. गीता की संतुलन-दृष्टि में लिंग, परिवार एवं धर्म की भूमिका
10. विभाजित विश्व में शांति की स्थापना हेतु स्वधर्म का योगदान
11. पर्यावरण-धर्म : पारिस्थितिक उत्तरदायित्व के लिए गीता का संदेश
12. स्वधर्म और योग-विज्ञान : आंतरिक समरसता का मार्ग
13. नैतिकता, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, प्रौद्योगिकी एवं मानव संकल्पशीलता — गीता के आलोक में
14. गीता, वैश्वीकरण एवं सार्वभौमिक मूल्यों की खोज
15. भावी सभ्यताओं के लिए स्वधर्म की प्रासंगिकता : संघर्ष से चेतना की ओर

श्रीमद्भगवद्गीता भारतीयदर्शनस्य मूलस्तम्भत्वेन प्रसिद्धः महान् ग्रन्थः वर्तते, स्वस्य दार्शनिकमर्मणा नैतिकोपदेशैश्च देशकालयो: सीमातिक्रम्य सर्वमानवजगतः धर्मकर्त्तव्यजीवनसम्बन्धितानां समस्यानां समाधानाय अमरमार्गं प्रदर्शयति । गीतायां वर्णिततत्त्वेषु ‘स्वधर्म’ इत्ययं विचारः प्राधान्येन प्रकाश्यते । गीतायां प्रतिपादितभावनया प्रत्येकः जन: स्वकं कर्म निष्ठया, समत्वेन, निष्कामभावेन च कर्तुमर्हति। अद्यतनकाले यत्र तीव्रवैश्वीकरणं, नैतिकद्वन्द्वाः, सामाजिकराजनीतिकविरोधाश्च सर्वत्र दृश्यन्ते, तत्र गीतायां प्रवर्तित: स्वधर्मसन्देश:, कर्त्तव्यबोधाय आन्तरिकशान्तये, सामूहिकसद्भावनायाश्च संवर्धनाय शाश्वतमार्गदर्शकरूपेण प्रतिष्ठित: वर्तते।

विषयगतप्रासङ्गिकता

कर्त्तव्यनिष्ठा- श्रीमद्भगवद्गीतायां स्वधर्मस्य गूढतत्त्वमुपदिष्टमस्ति यत् मानवेन स्वस्य कर्त्तव्यानुष्ठानं यत्नेन निष्कपटनिष्ठया कर्त्तव्यमिति। स्वधर्मस्य त्याग: भयावह: कष्टाय च भवति। यथोक्तं गीतायां (३.३५) —

“श्रेयान् स्वधर्मो विगुणः परधर्मात्स्वनुष्ठितात्।
स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः॥”

शान्तिः (वैराग्येण प्राप्ता अन्तरङ्गशान्तिः)
यदा मनुष्यः फलासक्तिं परित्यज्य स्वकर्माणि केवलं कर्त्तव्यभावेन निष्पादयति तदा एव मनुष्यः निखिलान्तरात्मशान्तिं अनुभवति। यथोक्तं गीतायां (२.४७ )

“कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन।
मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि॥”

एषा गीताशिक्षा आधुनिकमनोविज्ञानस्य, mindfulness-नामक-चिन्तनपद्धतेः च positive psychology नामकनववैज्ञानिकसिद्धान्तस्य च गम्भीरं साम्यं वहति। अद्यतनकाले यत्र व्यवसायजन्यक्लान्तिः, शैक्षिकस्पर्धा, मानसिकस्वास्थ्यविघ्नाश्च विश्वव्यापीभूताः सन्ति, तत्र गीताप्रोक्तं निष्कामकर्मसूत्रं संतुलनस्य मानसिकदृढतायाश्च अमूल्यं मार्गं निर्दिशति। गीतोक्त एष स्वधर्मसिद्धान्तः मनुष्यं फलाश्रिततां विहाय प्रयत्नप्रधानतां स्वीकर्तुं प्रेरयति। अनेन चित्तस्थैर्यं सुदृढं भवति, मानसिककल्याणं च प्रस्फुरति। एवं रूपः दृष्टिकोणः स्वास्थ्यसेवकानाम्, शिक्षकानाम्, वैश्विकसंस्थाकानाञ्च कृते अतीवोपयोगी मूल्यरूपेण प्रतिष्ठितः भवति।

सद्भावना (सार्वभौमिकमंगलकामना: तथा सामाजिकैक्यम्)
गीतोक्तसिद्धान्तानुसारं सर्वप्राणिषु आत्मतत्त्वं विद्यते, अत: यदा मनुष्यः सर्वेषु भूतेषु मध्ये एकमेव परमात्मतत्त्वं सर्वव्यापिनं पश्यति तदा एव तदन्तःकरणे सद्भावनाया उदयः भवति। सर्वप्राणिषु भेद: केवलं देहभेदेन भवति आत्मतत्त्वेन तु सर्वे समाना एव। यथोक्तं गीतायां (१३.२८)

“समं सर्वेषु भूतेषु तिष्ठन्तं परमेश्वरम्।
विनश्यत्स्वविनश्यन्तं यः पश्यति स पश्यति॥”

श्रीमद्भगवद्गीताया एषः सर्वभौमिकदृष्टिकोणः अन्त:संस्कृतिकसंवाद: (Intercultural Dialogue), मानवाधिकार: (Human Rights), तथा शान्त्यध्ययनम् (Peace Studies) इत्येतेषां वैश्विकविमर्शानां गम्भीरसम्बन्धं वहति। अद्य तु मानवता जात्याधारैः, वर्गभेदैः, अन्यान्यमतभेदैश्च विखण्डिता दृश्यते। एतस्मिन् सन्दर्भे गीताप्रदत्तसन्देश: समावेशिनं सह-अस्तित्वं तथा विश्व-नैतिकताम् आदर्शरूपेण प्रेरयति। एष सन्देशः नीतिनिर्मातॄणां, शिक्षकानां, शान्तिसंवर्धकानाञ्च कृते अपि प्रेरणास्रोतः भवति।

गीतानुसारं वैश्विकसन्दर्भे कर्त्तव्यं, आत्मसंयमः, विश्वसद्भावश्च-
इदम् अन्ताराष्ट्रियं गीतासम्मेलनं भारतीयाध्यात्मिकपरम्परां तथा भगवद्गीताया उपदेशान् वैश्विकशैक्षिकविमर्शेषु प्रतिष्ठापयन् अन्तरसंस्कृतिकनैतिकता-आध्यात्मिकचिन्तन-तुलनात्मकदर्शनेत्यादिषु क्षेत्रेषु सार्थकं योगदानं दातुं सततं प्रयत्नशीलं वर्तते। अस्य प्रमुखं प्रयोजनं पूर्वीयपाश्चात्यचिन्तनपरम्परयोः मध्ये सृजनात्मकसंवादस्थापनं तथा गीतायाः दार्शनिकसिद्धान्तान् वैश्विकबौद्धिकविमर्शेषु केन्द्रस्थाने प्रतिष्ठापनम् अस्ति। इदं सम्मेलनं नेतृत्वे शिक्षायां व्यावहारिकपक्षे च प्रेरणादायकं दृष्टिकोणं प्रदास्यति। एतेन संस्थानानि, संगठनानि, समुदायाश्च सत्यनिष्ठायाः धैर्यस्य उत्तरदायित्वस्य च दिशि स्थिताः भविष्यन्ति।

आत्मसंयमः (स्वाधीनता, मानसिकस्थैर्यस्य पन्थाः)
भगवद्गीतायां आत्मसंयमः मानसिकशान्तेः स्थैर्यस्य च प्रमुखं साधनं निरूपितम्।
गीता मानवाय स्वेन्द्रियेषु इच्छासु च निग्रहम् उपदिशति, येन अन्तःकरणे शमः समत्वं च प्रस्फुरति। यथोक्तं गीतायां (२.५८)

“यदा संहरते चायं कूर्मोऽङ्गानीव सर्वशः।
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यः तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता॥”

इदं गीतासूत्र Neuroscience (तन्त्रिकाविज्ञानम्), Behavioral Studies (आचरणशास्त्रम्), Emotional Intelligence (भावबुद्धिमत्ता) इत्यादिसमकालीनविमर्शैः सह पूर्णं सामञ्जस्यं वहति। अत्यधिकोपभोक्तृत्वेन, विचलनबाहुल्येन, तन्त्रज्ञानप्राचुर्येण च व्याप्यकेऽस्मिन् युगे आत्मसंयमाभ्यासः अनिवार्यसाधनरूपेण प्रतिष्ठितः विद्यते। आत्मसंयमः दीर्घकालीनैकाग्रतां, चित्तप्रसादं, नैतिकनिर्णयशक्तिं च सुदृढ़यति।
एवं नूनं द्रष्टव्यं यत् गीतासन्देशः केवलं दार्शनिकचिन्तनमिति एतावदेव नापितु सः मनोविज्ञानस्य, Cognitive Science नामकस्य संज्ञानविज्ञानस्य तथा मानसिकस्वास्थ्यादिक्षेत्रेषु अपि समानं प्रासङ्गिकत्वं धारयति।
एतदतिरिक्तं भगवद्गीतायाः दार्शनिकप्रज्ञाया:, शान्तेः, कल्याणस्य च सुदृढप्रतिमानं प्रस्तौति।
यत्र निष्कामभावस्य आत्मसंयमनस्य च शिक्षाः अवसादप्रबन्धन-सजगता (Mindfulness)-भावनात्मक-बुद्धिमत्ता (Emotional Intelligence) इत्यादिषु आधुनिकेषु रूपेषु विभाजितुं शक्यते। एवं रूपेण गीताशिक्षाः अद्यतनयुगस्य प्रमुखासु चिन्ता-मानसिकक्लान्ति-जीवनासंतुलनादिषु जटिलसमस्यासु व्यावहारिकं मानवीयं च समाधानं दृष्टिकोणं च प्रददाति।
श्रीमद्भगवद्गीतायाः सर्वभौमिकं दर्शनम् — गीतायां सर्वेषु भूतेषु एकमेव दिव्यत्वं दृश्यते। गीताया: सर्वभौमिकं दर्शनं सहानुभूतिं, सहिष्णुतां, सौहार्दपूर्णं सहास्तित्वं च पोषयति। एषा दृष्टिः अन्त:सास्कृतिकबोधं दृढयति, शान्तिनिर्माणप्रयत्नान् दिशति, आधारभूतां वैश्विकनागरिकतां (Global Citizenship) च प्रेरयति।

स्वधर्मः — समकालीनप्रासङ्गिकतासंवादः
स्वधर्मस्य तत्त्वं यदा आधुनिकनैतिकतया, मानसिकस्वास्थ्येन, आचरणविज्ञानेन, नेतृत्वाध्ययनेन, अन्त: संस्कृतिकसद्भावेन च संयुज्यते, तदा भगवद्गीता न केवलं आध्यात्मिकग्रन्थरूपेण अपितु परिवर्तनकारिदार्शनिकग्रन्थरूपेण दृश्यते। भगवद्गीता पुरातनस्य ज्ञानस्य आधुनिकानां समस्यानां च मध्ये सेतुरूपा भूत्वा कर्त्तव्यस्य, शान्तेः, सद्भावस्य च नवपरिभाषां मार्गं च ददाति। स्वधर्मतत्त्वम् एकविंशतितमशताब्द्यां जीवनस्य प्रयोजनं, नैतिकदायित्वं, सामाजिकसामञ्जस्यं च पुनर्विचारयितुं अवसरं प्रदत्ते।
तस्या: शाश्वतसन्देशः व्यक्तिगतसन्तोषस्य सामूहिककल्याणस्य च मार्गं प्रसारयति, येन भगवद्गीता अद्यापि वैश्विकशैक्षणिक-व्यावसायिक-सामाजिकसन्दर्भेषु अतीव प्रासङ्गिकत्वेन प्रेरणादायिनी प्रतिष्ठिता च विद्यते।
उद्देश्यानि (प्रयोजनानि)
१. स्वधर्मस्य अवधारणाया: सार्वभौमिकनैतिकदायित्वस्य च सिद्धान्तरूपेण विशदतया अन्वेषणम्।
२. निष्कामभाव-आसक्तिपरित्यागसम्बन्धीनां गीतोपदेशानाम् आधारेण एतत् परीक्षणम् यत् आधुनिकसमाजेषु मानसिकस्वास्थ्यस्य आन्तरिकशान्तेः च स्थापने तेषां कियत् योगदानं भवेत् इति।
३. आध्यात्मिकदार्शनिकप्रज्ञायाः भूमिकारेखाङ्कनम् — या अन्त:संस्कृतिकसद्भावस्य वैश्विकशान्तेः च संवर्धने सहायिनी भवेत्।
४. भारतीयस्य प्राचीनज्ञानपरम्परायाः सम्बन्धं समकालीनराज्यशासन-शिक्षा-सामाजिकसहास्तित्वादिभिः समस्याभि: सह स्थापनम्, तत्समाधानान्वेषणम् च।
५. श्रीमद्भगवद्गीताया: शिक्षणतत्त्वानां व्यावहारिकानुप्रयोगानाञ्च प्रतिपादनम् , विशेषतः नेतृत्वविकासे, सुशासने, मूल्याधारितशिक्षायां, समुदायकल्याणे च।
६. प्रारम्भिकशोधकर्तभ्यः, शोधार्थिभ्यश्च (Early-career researchers and doctoral students) तादृक्मञ्चप्रदानम्, यत्र ते स्वान् मौलिकशोधनिर्देशान् प्रस्तोतुं, समीक्षात्मकप्रतिपुष्टिं च (Feedback) प्राप्तुं शक्नुयुः।

सम्मेलनस्य प्रमुखविषयाः
(प्रतिभागिनः अत्र निर्दिष्टेषु विषयेषु स्वसारांशान् एकस्मिन् वा एकाधिकेषु वा विषयेषु सुसम्बद्धरूपेण प्रस्तोतुं शक्नुवन्ति।)
१. स्वधर्मबोधः — धर्मयुक्तकर्मणः अन्तरङ्गमार्गदर्शकः।
२. स्वधर्मः नेतृत्वनैतिकता च — व्यक्तिगतसत्यनिष्ठात आरभ्य वैश्विकदायित्वपर्यन्तं प्रवाहः।
३. श्रीमद्भगवद्गीता सततमानवविकासश्च —मानवताया: प्रकृति प्रति कर्तव्यबोध:।
४. स्वधर्मस्य विवेचनम् — नानासंस्कृतिधर्मसन्दर्भेषु तस्याभिव्यक्तिः।
५. स्वधर्मः, निष्कामकर्म, मनोवैज्ञानिककल्याणस्य परस्परसम्बन्धश्च।
६. शासननैपुण्ये सार्वजनिकनीतिषु च निर्णयनिर्माणार्थं स्वधर्ममार्गदर्शनम्।
७. चरित्रसमरसतायै नागरित्वहेतवे च शिक्षायां स्वधर्मस्य भूमिका।
८. श्रीमद्भगवद्गीतायाः स्वधर्मसिद्धान्तात् प्रेरितं व्यवस्थापनस्य नवकल्पनारूप
म्। ९. श्रीमद्भगवद्गीताप्रोक्त-संतुलनदृष्टौ लिङ्ग-परिवार-धर्माणां च भूमिका।
१०. विभक्ते विश्वे शान्तिसंस्थापनाय स्वधर्मस्य योगदानम्।
११. पर्यावरणधर्मः — पारिस्थितिकदायित्वाय श्रीमद्भगवद्गीताया: संदेशः।
१२. स्वधर्मः योगविज्ञानञ्च — अन्तरङ्गसमरसतानिर्माणमार्गः।
१३. नैतिकता, कृत्रिमबुद्धिमत्ता, प्रौद्योगिकी, मानवीयसंकल्पशक्तिश्च — श्रीमद्भगवद्गीताया आलोके।
१४. श्रीमद्भगवद्गीता, वैश्वीकरणम्, सार्वभौमिकमूल्यानां च अन्वेषणम्।
१५. वर्तमाने भविष्यत्काले च स्वधर्मस्य प्रासङ्गिकता ।